میزان سهم افراد و روش تقسیم ارث بین وراث

تقسیم ارث یکی از موضوعات مهم و اساسی در حقوق خانواده است که پس از فوت هر فرد، باید به درستی و طبق قانون انجام شود. در این مقاله می‌خواهیم به صورت ساده و روان به موضوع میزان سهم افراد و روش تقسیم ارث بین وراث بپردازیم تا خواننده بتواند بدون ابهام، مفهوم اصلی و نحوه محاسبه ارث را درک کند. تقسیم ارث همواره یکی از مسائلی است که نیاز به دقت و رعایت قوانین خاص دارد تا حقوق همه وراث به درستی حفظ شود.

میزان سهم افراد در تقسیم ارث چگونه مشخص می‌شود؟

قانون تقسیم ارث بر اساس رابطه نسبی و سببی میان فرد متوفی و وراث، میزان سهم هر یک را تعیین می‌کند. به طور کلی، وراث به دو دسته تقسیم می‌شوند: وراث طبقه اول و طبقه دوم. طبقه اول شامل فرزندان، همسر، پدر و مادر است. طبقه دوم شامل خواهر، برادر و دیگر اقوام دورتر می‌شود.

برای تفکیک ارث، ابتدا سهم همسر و فرزندان مشخص می‌شود. برای مثال، اگر متوفی فرزند داشته باشد، همسر او یک چهارم ارث را می‌برد و باقی میان فرزندان تقسیم می‌شود. اگر فرزندی نباشد، سهم همسر بیشتر می‌شود. در این مرحله، سهم والدین هم باید در نظر گرفته شود که ممکن است بخشی از ارث را دریافت کنند. در چنین مواردی، مشورت با یک وکیل خانواده می‌تواند به درک دقیق‌تر قوانین و تعیین سهم هر وراث کمک کند.

روش‌های تقسیم ارث بین وراث

تقسیم ارث معمولاً به دو روش انجام می‌شود: طبق قانون و طبق وصیت.

تقسیم ارث طبق قانون

 وقتی متوفی وصیتی نکرده باشد، تقسیم ارث طبق مقررات قانون انجام می‌شود. در این حالت، سهم هر یک از وراث طبق نسبت فامیلی و قواعد مشخص تعیین می‌شود.

تقسیم ارث طبق وصیت

اگر متوفی وصیتی داشته باشد، بخش قابل توجهی از دارایی‌هایش طبق آن وصیت بین وراث تقسیم می‌شود، البته با رعایت حقوق شرعی وراث، یعنی حقوق ثابت قانونی.

نکات مهم در تقسیم ارث

یکی از نکات مهم در تفکیک ارث، این است که سهم فرزندان دختر و پسر بر اساس قانون متفاوت است. معمولاً پسر دو برابر دختر ارث می‌برد. این نکته باعث می‌شود در محاسبه سهم هر وراث دقت بالایی لازم باشد. همچنین، اگر وراثی از دست رفته باشد یا حق خود را انکار کند، سهم او به سایر وراث تعلق می‌گیرد. در این صورت، قانون مسیر مشخصی برای بازتوزیع سهم‌ها در نظر گرفته است.

طبقات ارث و جایگاه آن‌ها در تقسیم ارث

طبقات ارث براساس نزدیکی خویشاوندی با متوفی تقسیم می‌شوند و به ترتیب اهمیت و ارث‌بری به کار می‌روند:

• طبقه اول:

  • فرزندان (پسر و دختر)

  • همسر

  • پدر و مادر

• طبقه دوم:

  • خواهر و برادر

  • نوه‌ها (در صورت نبود فرزندان)

• طبقه سوم و بعدی:

  • اقوام دورتر مثل عمو، عمه، خاله و دایی

قانون تقسیم ارث ابتدا به وراث طبقه اول نگاه می‌کند. اگر در طبقه اول وراث وجود داشته باشند، طبقه دوم و بعدی سهمی نمی‌برند مگر در موارد استثنایی.

سهم همسر در تقسیم ارث

سهم همسر در تقسیم ارث یکی از نکات کلیدی است که باید با دقت بررسی شود. سهم همسر بستگی به وجود یا عدم وجود وراث دیگر (فرزندان، پدر و مادر) دارد:

• اگر متوفی فرزند داشته باشد:

  • سهم همسر یک چهارم (1/4) کل اموال است.

• اگر متوفی فرزند نداشته باشد ولی والدین زنده باشند:

  • سهم همسر یک سوم (1/3) کل اموال است.

• اگر متوفی نه فرزند داشته باشد و نه والدین زنده باشند:

  • سهم همسر نیمی (1/2) از کل اموال است.

سهم همسر در تفکیک ارث با سایر وراث مشترک است و باقی دارایی پس از تعیین سهم او بین سایر وراث تقسیم می‌شود.

سهم فرزند در تقسیم ارث

فرزندان جزو اصلی‌ترین وراث هستند و سهم آن‌ها نیز مطابق قوانین شرعی و قانونی مشخص است:

اگر متوفی چند فرزند داشته باشد:

کل سهم فرزندان پس از تعیین سهم همسر محاسبه می‌شود. سهم پسر دو برابر سهم دختر است. به عبارت دیگر:

• هر پسر دو واحد سهم
• هر دختر یک واحد سهم

مثال: اگر دو پسر و یک دختر باشند، سهم کل فرزندان به ۵ واحد تقسیم می‌شود (2+2+1=5)، و سهم هر فرد بر اساس این واحدها محاسبه می‌گردد. اگر فقط فرزندان دختر باشند، سهم آن‌ها به طور مساوی تقسیم می‌شود.

در صورت نداشتن فرزند، سهم فرزندان در تقسیم ارث وجود ندارد و سهم وراث دیگر مانند والدین یا خواهر و برادر مطرح می‌شود.

سهم والدین در تقسیم ارث

والدین یکی از وراث اصلی هستند که سهم مشخصی در تقسیم ارث دارند. میزان سهم والدین بسته به وضعیت وجود یا عدم وجود وراث دیگر و طبقه بندی آن‌ها متفاوت است.

اگر متوفی فرزند داشته باشد (یعنی وراث طبقه اول شامل فرزندان وجود داشته باشد):

• سهم هر یک از والدین (پدر و مادر) برابر است و معمولاً هرکدام یک ششم (1/6) از کل اموال را می‌گیرند.

اگر متوفی فرزند نداشته باشد ولی همسر زنده باشد:

• اگر فقط پدر زنده باشد، سهم او یک سوم (1/3) از کل اموال است.
• اگر فقط مادر زنده باشد، سهم او یک سوم (1/3) است.
• اگر هر دو والد زنده باشند، سهم هرکدام یک ششم (1/6) است.

اگر متوفی نه فرزند داشته باشد و نه همسر زنده باشد:

• سهم والدین به عنوان وراث اصلی بیشتر خواهد بود. در این حالت والدین می‌توانند علاوه بر سهم مشخص شده، از باقی‌مانده اموال هم سهم ببرند.

سهم والدین فقط زمانی اعمال می‌شود که آن‌ها زنده باشند. در صورت فوت هر یک از والدین، سهم او به وراث خودش منتقل نمی‌شود بلکه سهم او در اموال متوفی حذف می‌شود. در صورتی که والدین هر دو در قید حیات باشند و وراث دیگری هم وجود داشته باشند، سهم هر کدام به صورت مشخص شده کسر و باقی دارایی بین سایر وراث تقسیم می‌شود. سهم والدین مانند سهم همسر و فرزندان از اموال متوفی جدا و مشخص است و نباید در محاسبه سهم دیگر وراث اختلال ایجاد کند.

تقسیم ارث باقی وراث

وراث طبقه دوم و سوم فقط زمانی سهم می‌برند که وراث طبقه اول نباشند یا سهم آن‌ها تمام شده باشد. سهم پسر و دختر در این طبقه نیز به صورت معمول پسر دو برابر دختر محاسبه می‌شود. در مواردی که فقط یک وراث دور وجود دارد، کل ارث به او می‌رسد.

سهم وراث طبقه دوم

وراث طبقه دوم زمانی وارد تقسیم ارث می‌شوند که وراث طبقه اول (فرزندان، همسر، والدین) وجود نداشته باشند یا سهم آن‌ها تمام شده باشد. این گروه شامل: خواهر و برادر (اعم از پدری و مادری)، نوه‌ها (در صورت نبود فرزندان).

خواهر و برادر پدری

سهم آن‌ها نسبت به خواهر و برادر مادری بیشتر است.

• اگر فقط یک خواهر یا برادر باشد، سهم او مشخص و ثابت است.
• اگر چند خواهر و برادر باشند، سهم‌ها به نسبت تقسیم می‌شود، و سهم پسر دو برابر دختر است.

خواهر و برادر مادری

سهم آن‌ها کمتر از خواهر و برادر پدری است و در صورت وجود خواهر و برادر پدری سهمی نمی‌برند.

نوه‌ها

در صورت نبود فرزندان، نوه‌ها می‌توانند جایگزین وراث شوند.

وراث طبقه سوم و بعدی

اگر وراث طبقه دوم هم نباشند، اقوام دورتر وارد تقسیم ارث می‌شوند:

• عمو، عمه، دایی، خاله و اقوام درجه سوم و بالاتر

• سهم این وراث در قانون مشخص است ولی معمولا سهم کمتری نسبت به وراث طبقه اول و دوم دارند.

نحوه تقسیم ارث بین وراث با وصیت نامه

در صورتی که متوفی وصیتی کرده باشد، تا یک سوم از اموالش می‌تواند به دلخواه و برای هر کسی که خواسته اختصاص دهد. اما باقی دارایی‌ها باید طبق قانون تقسیم ارث شود و حقوق وراث رعایت گردد. به این ترتیب، تقسیم ارث هم طبق وصیت و هم قانون انجام می‌شود.

سخن آخر

در پایان، تقسیم ارث امری پیچیده و حساس است که نیازمند دانش دقیق حقوقی و تجربه کافی می‌باشد تا حقوق همه وراث به درستی و بدون اختلاف رعایت شود. در این مسیر، داشتن یک وکیل متخصص و قابل‌اعتماد می‌تواند به شما کمک کند تا با اطمینان خاطر و آرامش کامل مراحل قانونی را طی کنید. اگر به دنبال مشاوره حقوقی حرفه‌ای و راهنمایی دقیق درباره تقسیم ارث هستید، توصیه می‌کنم حتماً با سامان مقیمی، وکیل با تجربه و متخصص در امور خانواده تماس بگیرید. حضور یک وکیل توانمند مانند ایشان تضمین‌کننده حقوق شما و جلوگیری از هرگونه سوءتفاهم و اختلاف در خانواده خواهد بود.

سوالات متداول